نام فایل : هنر معماري اشكاني 20 ص

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 18

حجم : 87 کیلوبایت

مقدمه
پارت دربرگيرنده خراسان امروزي بود. در كتيبه بيستون كه به داريوش بزرگ تعلق دارد از اين ناحيه بعنوان يكي از ساتراپيهاي ايران ياد مي شود. در مورد نژاد مردم ساكن اين سرزمين كه پارت ها ناميده مي شوند بين پژوهندگان و مورخان اختلاف نظر وجود دارد. بعضي اين اقوام را از نژاد آريائي و گروهي از نژاد زرد چيني و مغولي دانسته و بالاخره عده اي نيز آنها را آميزه اي از دو نژاد آريائي و زرد نوشته اند. اما امروز بيشتر خاورشناسان بر اين باورند كه پارتها آريائي بودند و به سبب اختلاف و آميزش با سك ها بعضي از آداب واخلاق و رسوم آن اقوام را اخذ كرده اند يكي از طوايف مختلف يك بنام «دها» در منطقه بين گرگان كنوني و بخشهاي شمالي درياي خزر سكونت گزيده . آنجا را به اعتبار نام خود دهستان ناميدند. هنوز چيزي از اين ماجرا نگذشته بود كه پارتهاي آريايي با قبيله مزبور درآميختند و طايفه دها قدرت و نيروي بيشتري بدست آورد. در نتيجه اين پژوهش ها هيچ شكي باقي نمي ماند كه پارت ها و يا بنا بر گفته مورخان ايراني «اشكانيان» از نژاد آريائي بودند. اشكانيان نسبت به پارتها مي رساندند. در خصوص نام اشكانيان نيز دو عقيده مختلف وجود دارد. گروهي معتقدند كه چون نياكان اين دودمان در «آساك» مي زيستند پادشاهان اشكاني نام سلسله خويش را از اقامتگاه اصلي پدرانشان گرفته اند. عده اي ديگر مي گويند سلاطين اشكاني به اعتبار آنكه خود را از عقاب اردشير دوم(اشك) مي دانستند به ارشكانيان و اشكانيان معروف شده اند و تصور مي رود كه نظر اخير به حقيقت نزديكتر باشد.
هنر معماري اشكاني
با بر افتادن هخامنشيان و پيروزي اسكندر مقدوني هنر ملي ايران نخست دچار گسستگي شد سپس به هنري كه آن را مي توان هنر يوناني ايراني خواند،انجاميد. اين هنر نسبت به هنر هخامنشي نشان از پس ماندگي بزرگي دارد. اين وضع تا روي كار آمدن مهرداد دوم اشكاني (123 ق م) كه امپراتوري اشكاني را به صورت يك قدرت بزرگ جهاني بر پا داشت، محسوس است. در اين فاصله زماني با 3 شيوه هنري در ايران روبه رو هستيم؛ 1- هنر تقليد شده از يونان 2- هنر يوناني 3- هنر ايراني. اما تمايل به تجدد ملي در همه شئون فرهنگي وسياسي از جمله در هنر كه هرگز شعله هاي آن در ايران فرو ننشسته بود با پادشاهي مهرداد بار ديگر فزوني گرفت و راه بازگشت و رسيدن به هنر «ايراني نو» هموار شد. دراين شيوه نوين هنر ايران هر چند به روشهاي ابتدايي تر بازگشت داشت،اما با كوشش و تحولي همراه بود و هنر ملي ايراني بدون آميختگي با عناصر بيگانه بار زنده شد. بازگشت به چهره سازي تمام رخ كه دوباره كاربر گسترده وهمه گير در هنر اشكاني يافت، نمونه روشن اين جنبش هنري است كه در هنر پيش از تاريخ ايران ديشه داشت و به هيچ روي نمي توان آن را به هنر يوناني نسبت داد. با اين ديدگاه،تمامي شاخه هاي هنر اشكاني را مي توان بررسي كرد. در شهر سازي ساختن شهرها با طرح دايره اي شكل به طرح رسمي شهرسازي اشكاني تبديل شد. دراين طرح ملاحظات دفاعي نقشي اساسي داشت. همين طرح درقرون وسطي درغرب با گستردگي تقليد شد و رواج يافت.
نخستين جلوه هاي هنر معماري پارتي را در نسا اولين پايتخت پارتيان (يا «اشك آباد» در چند كيلومتري شهر جديد «عشق آباد» پايتخت كنوني جمهوري تركمنستان ) كه كاوش هاي باستان شناسي آن به دست باستان شناسان روسي انجام گرفته است، مي يابيم.
كاخ شاهي نسا هر چند از ديدگاه تزئينات حدي تحت تأثير هنر يوناني است (مثلاً پيكره هاي اجداد شاهان پارتي كه از گل ورزيده ساخته شده و به شيوه يوناني مقام ايزدي يافته اند)، اما خود بنا با شگفتي بسيار داراي طرحي 4 ايواني برگرد يك حياط است؛ طرحي كه از نساي اشكاني آغاز شده است و همچنان به صورت طرح رسمي و سنتي ايران شناخته مي شود و تا خارج از ايران و در بين النهرين گسترش يافته است.
پراكندگي آثار معماري اشكاني كه در شرق از آي خانم وسرخ كتل و نسا آغاز مي شود درداخل ايران امروز شامل باز مانده شهر صد دروازه (دامغان)، كوه خواجه (سيستان)، برده نشانده( خوزستان) و معبد آناهيتا(كنگاور) مي گردد و تا كاخ آشور (عراق) و پالمير(سوريه) ادامه مي يابد از سويي، و محدود ماندن كاوش هاي باستان شناسي در شهرهاي اشكاني از سوي ديگر، آگاهي هاي ما را در پيرامون دوران نزديك به 500 ساله اشكاني به حد مطلوب نميرساند. مصالح ساختماني در اين دوره بيش تر شامل خشت ،آجر، سنگ نتراشيده و تراشيده است. ملاط گچ و رواج طاق هلالي وايران به ويژه ايوان هاي سه گانه اي كه در آن قوس ايران مركزي از ايوان هاي جانبي بزرگ تر است، از ويژگي هاي اين دوره به شمارمي رود.
موسوي بجنوردي،كاظم ،گنجي،محمد حسن....[و ديگران] : ايران تاريخ، فرهنگ ،هنر، اول، تهران ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، بهار 1385 ،ص ص 337-338 .
كوه خواجه درسيستان
در شرق ايران بناي معظم ديگري كه به اشكانيان نسبت ميدهند كاخ شاهي كوه خواجه درسيستان است كه از قرن اول ميلادي به جاي مانده است اين كاخ بر روي جزيره اي در درياچه هامون يعني مشرف به اين درياچه بنا شده ، ورودي بنا در سمت جنوب است. هنگامي كه به حياط مركزي وارد مي شويم دو ايوان بزرگ درسمت راست و چپ حياط وجود دارد كه آثار آنها هنوز برجاي مانده است. مصالح معماري كوه خواجه خشت خام است و در دالان طويل اين مكان بقاياي نقاشي رنگين كه نفوذ غرب درآن محسوس است به چشم مي خورد. در نقوشي كه در اين كاخ نقاشي شده است سعي شده در يك طرح چند نفري براي نشان دادن عمق اشكال در پشت يكديگر قرار گيرند، در اين نقاشي هاي الوان سر اشخاص به صورت نيمرخ و تنه آنها تمام رخ است يعني شيوه شرقي بيشتر رعايت شده است.آثار كوه خواجه آن طوري كه بايد و شايد تا كنون شناخته نشده و بعضي اين آثار را مربوط به دوره ساساني ميدانند.
معبد آناهيتا در كنگاور
كاخ كنگاور در فاصله بين همدان و كرمانشاه را بعضي متعلق بهدوره سلوكي و برخي متعلق به دوره پارت و عده اي هم مربوط به اواخر دوره ساساني مي دانند. در اينجا يك حياط بزرگ چهارگوش با ديواره بلند وجود داشت كه در روي آن ستونهايي قرار داشتند، مي نويسند در وسط آن معبدي به سبك يوناني با رديف هايي از ستونها وجود داشته است. آقاي مالكوم كالج نويسنده مي نويسد: انحرافي كه معماران طراح شكلهاي يوناني در ساختن اين مكان مقدس پديد آورده اند مايه تعجب باستان شناسان آثار يونان و روم شده است و آقاي فلاندن هم در حدود 150 سال پيش اين مكان را با معبد خورشيد در پالمير مقايسه كرده است. از كنگاور كه بگذريم در؟؟؟؟ ايران آثاري كه بتوان آن را شاخصي از هنر و معماري دوره پارت دانست به دست نيامده ، اخيراً درغرب ايران درباره زرده(بابا يادگار) مشرف به جلگه ذهاب(سر پل ذهاب) حفاريهايي صورت گرفته و آثاري از دوره پارت ها نمايان شده كه مخلوطي از هنر يوناني و ايراني است و آن را بيشتر متعلق به اواخر دوره پارت مي دانند. آثار بدست آمده بيشتر شامل گچبريهاي شاخص دوره پارت، سر ستون هاي نوع كرنتي با نقوش هلني وسرهاي تزئيني بنا از كارهاي هنري دوره پارت كه كاوشهاي آن هنوز كامل نشده است مي باشند اما در بين النهرين از دوره پارت آثار زيادي بدست آمده است كه اهم آنها عبارتند از معبد خورشيد، درهاترا، حفاريهاي سلوكيه، آثار بدست آمده از نمرود داغ، كاوشهاي دورا اروپا در حد مرزي متصرفات پارت، نيپور ، و كاخ آشور، و ؟؟؟؟ در اوروك.
پرستشگاه خورشيد در الحضر (هاترا)
در حاشيه رودخانه فرات معبد الحضر كه فرانسويان آن را هاترا مي گويند. يكي از بناهاي بسيار باارزش دوره پارت مي باشد كه برخلاف ساير ابنيه بين النهرين كه به علت كمبود سنگ و چوب با آجر ساخته مي شد دراينجا با سنگهاي حجاري شده بنا گرديده است. بخش عمده معبد با دو ايوان قرنيه شروع شده ، در آغاز بنا با آجر بوده ولي بعداً تغيير عقيده دادند و سنگ آهك جاي مصالح آجري را گرفته است و ايوان هاي آجري مبدل به تالارهايي با طاق ضربي شدند. سبك معماري در هاترا به گونه اي است كه هر ايوان محور اصلي بنا است اگر لازم باشد مي توان ايوانهاي ديگري را به آن اضافه كرد. به اين ترتيب كاخ هاترا از دو ايوان با اطاقهاي جنبي تشكيل شده كه نماي آن را چون تك تك بنا بهم پيوسته نشان مي داده است و بعدها دو ايوان ديگر نيز در كنار آنها اضافه شده است.
كاخ پارتي آشور:
...